Logic cơ bản của trò chơi thanh khoản: Từ việc tiếp nhận thụ động đến tái cấu trúc quyền lực
Trong thị trường tiền điện tử, nhà đầu tư cá nhân thường được xem là "người tiếp nhận" khi nhà đầu tư tổ chức rút lui khỏi thanh khoản. Khi các tổ chức bán tháo quy mô lớn, nhà đầu tư cá nhân thường bị động gánh chịu tài sản mất giá. Sự không đối xứng này càng được khuếch đại trong lĩnh vực tiền điện tử, khi cơ chế tạo thị trường của các sàn giao dịch tập trung và giao dịch trong bể tối làm tăng thêm sự khác biệt thông tin. Tuy nhiên, với sự phát triển của các sàn giao dịch phi tập trung, các DEX mới như dYdX và Antarctic đang tái định hình phân bổ quyền lực thanh khoản thông qua đổi mới cơ chế. Bài viết này sẽ phân tích cách các DEX xuất sắc đạt được sự tách biệt vật lý giữa thanh khoản của nhà đầu tư cá nhân và tổ chức từ góc độ kiến trúc công nghệ, cơ chế khuyến khích và mô hình quản trị.
Thanh khoản phân tầng: Từ việc chịu đựng thụ động đến tái cấu trúc quyền lực
Thách thức thanh khoản của DEX truyền thống
Trong mô hình tạo thị trường tự động ban đầu, việc cá nhân cung cấp thanh khoản gặp phải rủi ro chọn ngược rõ rệt. Lấy một DEX nổi tiếng làm ví dụ, mặc dù thiết kế thanh khoản tập trung của nó nâng cao hiệu quả vốn, nhưng dữ liệu cho thấy, vị thế trung bình của LP cá nhân chỉ là 29.000 đô la Mỹ, chủ yếu phân bố trong các bể nhỏ có khối lượng giao dịch hàng ngày dưới 100.000 đô la Mỹ; trong khi các tổ chức chuyên nghiệp với vị thế trung bình là 3.700.000 đô la Mỹ thống trị các bể giao dịch lớn, trong các bể có khối lượng giao dịch hàng ngày trên 10.000.000 đô la Mỹ, tỷ lệ của các tổ chức lên đến 70-80%. Trong cấu trúc này, khi các tổ chức thực hiện bán tháo lớn, các bể thanh khoản của cá nhân trở thành vùng đệm giá giảm đầu tiên, tạo ra một "cái bẫy thanh khoản thoát" điển hình.
Sự cần thiết của phân tầng thanh khoản
Nghiên cứu của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế cho thấy, thị trường DEX đã xuất hiện phân tầng chuyên môn hóa rõ rệt: mặc dù nhà đầu tư cá nhân chiếm 93% tổng số nhà cung cấp thanh khoản, nhưng 65-85% thanh khoản thực tế được cung cấp bởi một số ít tổ chức. Sự phân tầng này không phải là ngẫu nhiên, mà là hệ quả tất yếu của việc tối ưu hóa hiệu quả thị trường. DEX xuất sắc cần thông qua thiết kế cơ chế để quản lý phân tách "thanh khoản đuôi dài" của nhà đầu tư cá nhân và "thanh khoản cốt lõi" của các tổ chức, như cơ chế quỹ được ra mắt bởi một DEX, phân bổ stablecoin được gửi bởi nhà đầu tư cá nhân vào các quỹ con do tổ chức dẫn dắt qua thuật toán, vừa đảm bảo độ sâu thanh khoản, vừa tránh việc nhà đầu tư cá nhân trực tiếp bị ảnh hưởng bởi cú sốc giao dịch lớn.
Cơ chế kỹ thuật: Xây dựng tường lửa thanh khoản
Cải cách mô hình sổ đặt hàng
Việc áp dụng DEX dựa trên sổ lệnh có thể xây dựng cơ chế bảo vệ thanh khoản đa tầng thông qua đổi mới công nghệ, mục tiêu cốt lõi là tách biệt nhu cầu thanh khoản của nhà đầu tư nhỏ lẻ với hành vi giao dịch lớn của các tổ chức, tránh để nhà đầu tư nhỏ lẻ bị động trở thành "nạn nhân" của những biến động mạnh trên thị trường. Thiết kế tường lửa thanh khoản cần cân nhắc giữa hiệu quả, tính minh bạch và khả năng phân tách rủi ro. Cốt lõi của nó là thông qua kiến trúc hỗn hợp phối hợp giữa trên chuỗi và ngoài chuỗi, vừa bảo đảm quyền tự chủ tài sản của người dùng, vừa chống lại sự ảnh hưởng của biến động thị trường và các hành động ác ý đối với quỹ thanh khoản.
Mô hình hỗn hợp xử lý các hoạt động giao dịch tần suất cao như khớp lệnh ở chế độ ngoại tuyến, tận dụng đặc tính độ trễ thấp và khả năng xử lý cao của máy chủ ngoại tuyến, từ đó nâng cao tốc độ thực hiện giao dịch một cách đáng kể, tránh vấn đề trượt giá do tắc nghẽn mạng blockchain. Đồng thời, việc thanh toán trên chuỗi đảm bảo tính an toàn và minh bạch của việc tự lưu trữ tài sản. Nhiều DEX thông qua việc khớp lệnh trên sổ lệnh ngoại tuyến để thực hiện giao dịch, và hoàn thành thanh toán cuối cùng trên chuỗi, vừa giữ được lợi thế cốt lõi của phi tập trung, vừa đạt được hiệu quả giao dịch gần giống như sàn giao dịch tập trung.
Tính riêng tư của sổ đặt hàng ngoài chuỗi đã giảm thiểu sự phơi bày thông tin giao dịch trước, hiệu quả ngăn chặn các hành vi MEV như chạy trước và tấn công sandwich. Một số dự án đã giảm thiểu rủi ro thao túng thị trường do sổ đặt hàng minh bạch trên chuỗi thông qua mô hình hỗn hợp. Mô hình hỗn hợp cho phép truy cập vào các thuật toán chuyên nghiệp của nhà tạo lập thị trường truyền thống, thông qua việc quản lý linh hoạt các pool thanh khoản ngoài chuỗi, cung cấp chênh lệch giá mua bán và độ sâu chặt chẽ hơn. Một giao thức sử dụng mô hình nhà tạo lập thị trường tự động ảo, kết hợp với cơ chế bổ sung thanh khoản ngoài chuỗi, đã giảm thiểu vấn đề trượt giá cao của các nhà tạo lập thị trường tự động hoàn toàn trên chuỗi.
Xử lý tính toán phức tạp ngoài chuỗi (như điều chỉnh tỷ lệ phí vốn động, khớp lệnh giao dịch tần suất cao) giảm tiêu thụ Gas trên chuỗi, trong khi trên chuỗi chỉ cần xử lý các bước thanh toán quan trọng. Kiến trúc hợp đồng đơn thể của một DEX đã hợp nhất các hoạt động đa bể vào một hợp đồng duy nhất, giảm chi phí Gas tới 99%, cung cấp cơ sở kỹ thuật cho khả năng mở rộng mô hình hỗn hợp. Mô hình hỗn hợp hỗ trợ tích hợp sâu với các thành phần DeFi như oracle, giao thức cho vay. Một sàn giao dịch đã sử dụng oracle để lấy dữ liệu giá ngoài chuỗi, kết hợp với cơ chế thanh toán trên chuỗi, đạt được các chức năng phức tạp của giao dịch phái sinh.
Xây dựng chiến lược tường lửa thanh khoản phù hợp với nhu cầu thị trường
Tường lửa thanh khoản nhằm duy trì sự ổn định của các pool thanh khoản thông qua các biện pháp kỹ thuật, ngăn chặn các hành động độc hại và rủi ro hệ thống do biến động thị trường gây ra. Phương pháp thông thường bao gồm việc áp dụng thời gian khóa khi LP rút lui (chẳng hạn như trì hoãn 24 giờ, tối đa lên đến 7 ngày), ngăn chặn việc rút vốn liên tục gây ra sự cạn kiệt thanh khoản ngay lập tức. Khi thị trường biến động mạnh, thời gian khóa có thể làm giảm bớt việc rút vốn do hoảng sợ, bảo vệ lợi nhuận của LP dài hạn, đồng thời thông qua hợp đồng thông minh ghi lại một cách minh bạch thời gian khóa, đảm bảo tính công bằng.
Dựa trên tỷ lệ tài sản của các pool thanh khoản được giám sát theo thời gian thực bởi oracle, sàn giao dịch có thể thiết lập ngưỡng động để kích hoạt cơ chế quản lý rủi ro. Khi tỷ lệ một tài sản trong pool vượt quá giới hạn đã thiết lập, sẽ tạm dừng giao dịch liên quan hoặc tự động gọi thuật toán tái cân bằng, tránh mở rộng tổn thất vô thường. Cũng có thể thiết kế phần thưởng phân cấp dựa trên thời gian khóa và mức độ đóng góp của LP. LP khóa tài sản lâu dài có thể hưởng tỷ lệ chia sẻ phí giao dịch cao hơn hoặc phần thưởng token quản trị, từ đó khuyến khích tính ổn định. Một tính năng mới của DEX cho phép các nhà phát triển tùy chỉnh quy tắc khuyến khích LP (như tái đầu tư phí tự động), tăng cường độ gắn bó.
Triển khai hệ thống giám sát thời gian thực ngoài chuỗi, nhận diện các mô hình giao dịch bất thường (như tấn công chênh lệch giá lớn), và kích hoạt cơ chế ngắt mạch trên chuỗi. Tạm dừng giao dịch của các cặp giao dịch cụ thể hoặc hạn chế các lệnh lớn, tương tự như cơ chế "ngắt mạch" trong tài chính truyền thống. Đảm bảo tính an toàn của hợp đồng bể thanh khoản thông qua xác minh hình thức và kiểm toán của bên thứ ba, đồng thời áp dụng thiết kế mô-đun để hỗ trợ nâng cấp khẩn cấp. Giới thiệu mô hình hợp đồng đại lý, cho phép sửa chữa lỗ hổng mà không cần di chuyển thanh khoản, tránh sự tái diễn của các sự kiện lớn trong lịch sử.
Nghiên cứu trường hợp
Một DEX v4: Thực hành hoàn toàn phi tập trung theo mô hình sổ lệnh
DEX này duy trì sổ đặt hàng ngoại tuyến, tạo ra một kiến trúc hỗn hợp giữa sổ đặt hàng ngoại tuyến và thanh toán trên chuỗi. Một mạng lưới phi tập trung gồm 60 nút xác thực sẽ thực hiện việc khớp giao dịch theo thời gian thực, chỉ hoàn tất thanh toán cuối cùng thông qua ứng dụng chuỗi sau khi giao dịch đã thành công. Thiết kế này cách ly tác động của giao dịch tần suất cao đến thanh khoản của nhà đầu tư nhỏ lẻ ở ngoại tuyến, trên chuỗi chỉ xử lý kết quả, tránh việc nhà đầu tư nhỏ lẻ LP bị lộ diện trực tiếp trước những biến động giá do lệnh hủy lớn gây ra. Áp dụng chế độ giao dịch không Gas chỉ thu phí theo tỷ lệ sau khi giao dịch thành công, tránh việc nhà đầu tư nhỏ lẻ phải gánh chịu chi phí Gas cao do lệnh hủy tần suất cao, giảm thiểu nguy cơ trở thành "thanh khoản rút lui".
Khi các nhà đầu tư nhỏ lẻ staking token có thể nhận được lợi suất ổn định 15% APR từ stablecoin (từ việc chia sẻ phí giao dịch), thì các tổ chức cần staking token để trở thành nút xác thực, tham gia vào việc duy trì sổ lệnh ngoại tuyến và nhận được lợi suất cao hơn. Thiết kế phân tầng này tách biệt lợi ích của nhà đầu tư nhỏ lẻ với chức năng của nút tổ chức, giảm thiểu xung đột lợi ích. Việc niêm yết không cần giấy phép và cách ly thanh khoản, thông qua thuật toán phân phối stablecoin do nhà đầu tư nhỏ lẻ cung cấp vào các bể con khác nhau, tránh việc bể tài sản đơn lẻ bị giao dịch lớn xuyên thủng. Các chủ sở hữu token quyết định tỷ lệ phân chia phí giao dịch, các tham số như thêm cặp giao dịch mới thông qua bỏ phiếu trên chuỗi, các tổ chức không thể đơn phương sửa đổi quy tắc làm tổn hại đến lợi ích của nhà đầu tư nhỏ lẻ.
Một giao thức stablecoin: Hàng rào thanh khoản stablecoin
Khi người dùng đặt cược ETH để tạo ra stablecoin trung tính Delta, giao thức tự động mở một vị thế bán hợp đồng vĩnh viễn ETH tương đương trên sàn giao dịch tập trung để thực hiện hedging. Các nhà đầu tư nhỏ lẻ nắm giữ stablecoin này chỉ phải chịu đựng chênh lệch giữa lợi nhuận đặt cược ETH và tỷ lệ phí sử dụng vốn, tránh bị phơi bày trực tiếp về sự biến động giá của tài sản cơ sở. Khi giá stablecoin lệch khỏi 1 đô la, các nhà đầu cơ cần phải thông qua hợp đồng trên chuỗi để rút tài sản thế chấp, kích hoạt cơ chế điều chỉnh động, ngăn chặn các tổ chức thao túng giá thông qua việc bán tháo tập trung.
Người đầu tư nhỏ lẻ đặt cọc stablecoin để nhận token lợi nhuận, nguồn lợi nhuận đến từ phần thưởng đặt cọc ETH và tỷ lệ phí vốn; các tổ chức thì cung cấp thanh khoản trên chuỗi thông qua việc làm thị trường để nhận thêm phần thưởng, nguồn lợi nhuận của hai loại vai trò này được tách biệt về mặt vật lý. Đổ token thưởng vào pool stablecoin của một DEX nhất định, đảm bảo rằng người đầu tư nhỏ lẻ có thể đổi với trượt giá thấp, tránh bị buộc phải chịu áp lực bán từ các tổ chức do thanh khoản không đủ. Kế hoạch trong tương lai là kiểm soát loại tài sản thế chấp stablecoin và tỷ lệ phòng ngừa thông qua token quản trị, cộng đồng có thể bỏ phiếu để hạn chế các hoạt động đòn bẩy quá mức của các tổ chức.
Một giao thức DEX: Thị trường linh hoạt và giá trị do giao thức kiểm soát
Giao thức này đã di chuyển từ một Layer2 sang một giải pháp chuỗi chéo khác, xây dựng một mô hình giao dịch hợp đồng sổ lệnh hiệu quả với giao dịch ngoài chuỗi và thanh toán trên chuỗi. Tài sản của người dùng sử dụng cơ chế tự lưu ký, tất cả tài sản đều được lưu trữ trong hợp đồng thông minh trên chuỗi, đảm bảo rằng nền tảng không thể sử dụng quỹ, ngay cả khi nền tảng ngừng hoạt động, người dùng vẫn có thể yêu cầu rút tiền để bảo đảm an toàn. Giao thức này hỗ trợ việc nạp và rút tài sản đa chuỗi một cách liền mạch, và áp dụng thiết kế không cần KYC, người dùng chỉ cần kết nối ví hoặc tài khoản mạng xã hội là có thể giao dịch, đồng thời miễn phí Gas giúp giảm đáng kể chi phí giao dịch. Hơn nữa, giao dịch giao ngay hỗ trợ một cách đổi mới việc mua bán tài sản đa chuỗi bằng stablecoin chỉ với một cú nhấp chuột, loại bỏ quy trình phức tạp và chi phí bổ sung của việc cầu nối chuỗi chéo, đặc biệt phù hợp cho việc giao dịch hiệu quả các token phổ biến trên nhiều chuỗi.
Năng lực cạnh tranh cốt lõi của giao thức này đến từ thiết kế đột phá của cơ sở hạ tầng nền tảng. Thông qua việc sử dụng chứng minh không kiến thức và kiến trúc Rollup tổng hợp, nó đã giải quyết được các vấn đề phân mảnh thanh khoản, chi phí giao dịch cao và sự phức tạp của chuỗi chéo mà các DEX truyền thống phải đối mặt. Khả năng tổng hợp thanh khoản đa chuỗi của nó sẽ hợp nhất tài sản phân tán trên nhiều mạng, tạo thành một bể thanh khoản sâu, cho phép người dùng có được mức giá giao dịch tốt nhất mà không cần phải qua chuỗi. Đồng thời, công nghệ zk-Rollup thực hiện xử lý giao dịch theo lô ngoài chuỗi, kết hợp với chứng minh đệ quy để tối ưu hóa hiệu quả xác minh, khiến cho thông lượng của nó gần đạt mức của các sàn giao dịch tập trung, trong khi chi phí giao dịch chỉ là một phần rất nhỏ so với các nền tảng tương tự. So với DEX tối ưu hóa chuỗi đơn, giao thức này nhờ vào khả năng tương tác chuỗi chéo và cơ chế niêm yết tài sản thống nhất, mang đến cho người dùng trải nghiệm giao dịch linh hoạt hơn và ngưỡng gia nhập thấp hơn.
Một sàn giao dịch: Cuộc cách mạng về quyền riêng tư và hiệu quả dựa trên ZK Rollup
Sàn giao dịch này áp dụng công nghệ không biết (zero-knowledge), kết hợp các thuộc tính riêng tư của Zk-SNARKs với độ sâu thanh khoản của sổ lệnh. Người dùng có thể xác minh tính hợp lệ của giao dịch (như khả năng ký quỹ) một cách ẩn danh mà không cần tiết lộ chi tiết vị thế, ngăn chặn các cuộc tấn công MEV và rò rỉ thông tin, thành công giải quyết vấn đề "không thể đạt được cả tính minh bạch và quyền riêng tư" trong ngành. Thông qua Merkle Tree, hàng ngàn giao dịch được tổng hợp thành một mã hash gốc duy nhất trên chuỗi, giúp giảm thiểu đáng kể chi phí lưu trữ trên chuỗi và tiêu thụ Gas trên chuỗi. Bằng cách kết hợp Merkle Tree với xác minh trên chuỗi, cung cấp cho nhà đầu tư bán lẻ trải nghiệm cấp độ sàn giao dịch tập trung và an toàn cấp độ sàn giao dịch phi tập trung trong một "giải pháp không thỏa hiệp".
Trong thiết kế hồ bơi LP, sàn giao dịch này áp dụng mô hình LP hỗn hợp, kết nối liền mạch giữa stablecoin của người dùng và giao dịch đổi LP Token thông qua hợp đồng thông minh, đồng thời cân nhắc những lợi ích của tính minh bạch trên chuỗi và hiệu suất ngoài chuỗi. Khi người dùng cố gắng rút khỏi hồ bơi thanh khoản, có sự trì hoãn được đưa vào, nhằm ngăn chặn sự không ổn định trong nguồn cung thanh khoản thị trường do việc ra vào thường xuyên. Cơ chế này có thể giảm thiểu rủi ro trượt giá, tăng cường tính ổn định của hồ bơi thanh khoản, và bảo vệ lợi ích của những nhà cung cấp thanh khoản lâu dài, ngăn chặn các nhà thao túng thị trường và các nhà giao dịch cơ hội tận dụng biến động thị trường để thu lợi.
Tại các sàn giao dịch tập trung truyền thống, nếu khách hàng có số vốn lớn muốn rút thanh khoản thì phải phụ thuộc vào thanh khoản của tất cả người dùng trong sổ lệnh, điều này dễ gây ra sự cố đổ vỡ. Tuy nhiên, cơ chế giao dịch đối冲 của sàn này có thể cân bằng hiệu quả nguồn cung thanh khoản, khiến cho việc rút lui của các nhà đầu tư tổ chức không quá phụ thuộc vào vốn của các nhà đầu tư nhỏ lẻ, giúp họ không phải gánh chịu rủi ro quá lớn. Điều này phù hợp hơn cho các nhà giao dịch chuyên nghiệp ưa thích đòn bẩy cao, độ trượt giá thấp và không thích thao túng thị trường.
Hướng đi tương lai: khả năng dân chủ hóa thanh khoản
Thiết kế thanh khoản DEX trong tương lai có thể xuất hiện hai nhánh phát triển khác nhau: Mạng thanh khoản toàn cầu: Công nghệ tương tác chuỗi chéo phá vỡ các hòn đảo, đạt được tối đa hóa hiệu quả vốn, nhà đầu tư nhỏ có thể có trải nghiệm giao dịch tối ưu thông qua "chuỗi chéo không cảm nhận"; Hệ sinh thái đồng quản trị: Thông qua đổi mới thiết kế cơ chế, quản trị DAO chuyển từ "quyền lực vốn" sang "xác định quyền góp", nhà đầu tư nhỏ và tổ chức hình thành sự cân bằng động trong cuộc chơi.
Tập hợp thanh khoản đa chuỗi: Từ phân mảnh đến mạng lưới thanh khoản toàn cầu
Đường dẫn này được xây dựng trên cơ sở hạ tầng cơ bản bằng giao thức giao tiếp đa chuỗi, thực hiện đồng bộ dữ liệu và chuyển giao tài sản theo thời gian thực giữa các chuỗi, loại bỏ sự phụ thuộc vào cầu nối tập trung. Thông qua chứng minh không biết hoặc công nghệ xác thực nút nhẹ, đảm bảo tính an toàn và ngay lập tức của giao dịch đa chuỗi.
Trang này có thể chứa nội dung của bên thứ ba, được cung cấp chỉ nhằm mục đích thông tin (không phải là tuyên bố/bảo đảm) và không được coi là sự chứng thực cho quan điểm của Gate hoặc là lời khuyên về tài chính hoặc chuyên môn. Xem Tuyên bố từ chối trách nhiệm để biết chi tiết.
DEX Thanh khoản phân tầng: từ bán lẻ bị động tiếp nhận đến tái cấu trúc quyền lực
Logic cơ bản của trò chơi thanh khoản: Từ việc tiếp nhận thụ động đến tái cấu trúc quyền lực
Trong thị trường tiền điện tử, nhà đầu tư cá nhân thường được xem là "người tiếp nhận" khi nhà đầu tư tổ chức rút lui khỏi thanh khoản. Khi các tổ chức bán tháo quy mô lớn, nhà đầu tư cá nhân thường bị động gánh chịu tài sản mất giá. Sự không đối xứng này càng được khuếch đại trong lĩnh vực tiền điện tử, khi cơ chế tạo thị trường của các sàn giao dịch tập trung và giao dịch trong bể tối làm tăng thêm sự khác biệt thông tin. Tuy nhiên, với sự phát triển của các sàn giao dịch phi tập trung, các DEX mới như dYdX và Antarctic đang tái định hình phân bổ quyền lực thanh khoản thông qua đổi mới cơ chế. Bài viết này sẽ phân tích cách các DEX xuất sắc đạt được sự tách biệt vật lý giữa thanh khoản của nhà đầu tư cá nhân và tổ chức từ góc độ kiến trúc công nghệ, cơ chế khuyến khích và mô hình quản trị.
Thanh khoản phân tầng: Từ việc chịu đựng thụ động đến tái cấu trúc quyền lực
Thách thức thanh khoản của DEX truyền thống
Trong mô hình tạo thị trường tự động ban đầu, việc cá nhân cung cấp thanh khoản gặp phải rủi ro chọn ngược rõ rệt. Lấy một DEX nổi tiếng làm ví dụ, mặc dù thiết kế thanh khoản tập trung của nó nâng cao hiệu quả vốn, nhưng dữ liệu cho thấy, vị thế trung bình của LP cá nhân chỉ là 29.000 đô la Mỹ, chủ yếu phân bố trong các bể nhỏ có khối lượng giao dịch hàng ngày dưới 100.000 đô la Mỹ; trong khi các tổ chức chuyên nghiệp với vị thế trung bình là 3.700.000 đô la Mỹ thống trị các bể giao dịch lớn, trong các bể có khối lượng giao dịch hàng ngày trên 10.000.000 đô la Mỹ, tỷ lệ của các tổ chức lên đến 70-80%. Trong cấu trúc này, khi các tổ chức thực hiện bán tháo lớn, các bể thanh khoản của cá nhân trở thành vùng đệm giá giảm đầu tiên, tạo ra một "cái bẫy thanh khoản thoát" điển hình.
Sự cần thiết của phân tầng thanh khoản
Nghiên cứu của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế cho thấy, thị trường DEX đã xuất hiện phân tầng chuyên môn hóa rõ rệt: mặc dù nhà đầu tư cá nhân chiếm 93% tổng số nhà cung cấp thanh khoản, nhưng 65-85% thanh khoản thực tế được cung cấp bởi một số ít tổ chức. Sự phân tầng này không phải là ngẫu nhiên, mà là hệ quả tất yếu của việc tối ưu hóa hiệu quả thị trường. DEX xuất sắc cần thông qua thiết kế cơ chế để quản lý phân tách "thanh khoản đuôi dài" của nhà đầu tư cá nhân và "thanh khoản cốt lõi" của các tổ chức, như cơ chế quỹ được ra mắt bởi một DEX, phân bổ stablecoin được gửi bởi nhà đầu tư cá nhân vào các quỹ con do tổ chức dẫn dắt qua thuật toán, vừa đảm bảo độ sâu thanh khoản, vừa tránh việc nhà đầu tư cá nhân trực tiếp bị ảnh hưởng bởi cú sốc giao dịch lớn.
Cơ chế kỹ thuật: Xây dựng tường lửa thanh khoản
Cải cách mô hình sổ đặt hàng
Việc áp dụng DEX dựa trên sổ lệnh có thể xây dựng cơ chế bảo vệ thanh khoản đa tầng thông qua đổi mới công nghệ, mục tiêu cốt lõi là tách biệt nhu cầu thanh khoản của nhà đầu tư nhỏ lẻ với hành vi giao dịch lớn của các tổ chức, tránh để nhà đầu tư nhỏ lẻ bị động trở thành "nạn nhân" của những biến động mạnh trên thị trường. Thiết kế tường lửa thanh khoản cần cân nhắc giữa hiệu quả, tính minh bạch và khả năng phân tách rủi ro. Cốt lõi của nó là thông qua kiến trúc hỗn hợp phối hợp giữa trên chuỗi và ngoài chuỗi, vừa bảo đảm quyền tự chủ tài sản của người dùng, vừa chống lại sự ảnh hưởng của biến động thị trường và các hành động ác ý đối với quỹ thanh khoản.
Mô hình hỗn hợp xử lý các hoạt động giao dịch tần suất cao như khớp lệnh ở chế độ ngoại tuyến, tận dụng đặc tính độ trễ thấp và khả năng xử lý cao của máy chủ ngoại tuyến, từ đó nâng cao tốc độ thực hiện giao dịch một cách đáng kể, tránh vấn đề trượt giá do tắc nghẽn mạng blockchain. Đồng thời, việc thanh toán trên chuỗi đảm bảo tính an toàn và minh bạch của việc tự lưu trữ tài sản. Nhiều DEX thông qua việc khớp lệnh trên sổ lệnh ngoại tuyến để thực hiện giao dịch, và hoàn thành thanh toán cuối cùng trên chuỗi, vừa giữ được lợi thế cốt lõi của phi tập trung, vừa đạt được hiệu quả giao dịch gần giống như sàn giao dịch tập trung.
Tính riêng tư của sổ đặt hàng ngoài chuỗi đã giảm thiểu sự phơi bày thông tin giao dịch trước, hiệu quả ngăn chặn các hành vi MEV như chạy trước và tấn công sandwich. Một số dự án đã giảm thiểu rủi ro thao túng thị trường do sổ đặt hàng minh bạch trên chuỗi thông qua mô hình hỗn hợp. Mô hình hỗn hợp cho phép truy cập vào các thuật toán chuyên nghiệp của nhà tạo lập thị trường truyền thống, thông qua việc quản lý linh hoạt các pool thanh khoản ngoài chuỗi, cung cấp chênh lệch giá mua bán và độ sâu chặt chẽ hơn. Một giao thức sử dụng mô hình nhà tạo lập thị trường tự động ảo, kết hợp với cơ chế bổ sung thanh khoản ngoài chuỗi, đã giảm thiểu vấn đề trượt giá cao của các nhà tạo lập thị trường tự động hoàn toàn trên chuỗi.
Xử lý tính toán phức tạp ngoài chuỗi (như điều chỉnh tỷ lệ phí vốn động, khớp lệnh giao dịch tần suất cao) giảm tiêu thụ Gas trên chuỗi, trong khi trên chuỗi chỉ cần xử lý các bước thanh toán quan trọng. Kiến trúc hợp đồng đơn thể của một DEX đã hợp nhất các hoạt động đa bể vào một hợp đồng duy nhất, giảm chi phí Gas tới 99%, cung cấp cơ sở kỹ thuật cho khả năng mở rộng mô hình hỗn hợp. Mô hình hỗn hợp hỗ trợ tích hợp sâu với các thành phần DeFi như oracle, giao thức cho vay. Một sàn giao dịch đã sử dụng oracle để lấy dữ liệu giá ngoài chuỗi, kết hợp với cơ chế thanh toán trên chuỗi, đạt được các chức năng phức tạp của giao dịch phái sinh.
Xây dựng chiến lược tường lửa thanh khoản phù hợp với nhu cầu thị trường
Tường lửa thanh khoản nhằm duy trì sự ổn định của các pool thanh khoản thông qua các biện pháp kỹ thuật, ngăn chặn các hành động độc hại và rủi ro hệ thống do biến động thị trường gây ra. Phương pháp thông thường bao gồm việc áp dụng thời gian khóa khi LP rút lui (chẳng hạn như trì hoãn 24 giờ, tối đa lên đến 7 ngày), ngăn chặn việc rút vốn liên tục gây ra sự cạn kiệt thanh khoản ngay lập tức. Khi thị trường biến động mạnh, thời gian khóa có thể làm giảm bớt việc rút vốn do hoảng sợ, bảo vệ lợi nhuận của LP dài hạn, đồng thời thông qua hợp đồng thông minh ghi lại một cách minh bạch thời gian khóa, đảm bảo tính công bằng.
Dựa trên tỷ lệ tài sản của các pool thanh khoản được giám sát theo thời gian thực bởi oracle, sàn giao dịch có thể thiết lập ngưỡng động để kích hoạt cơ chế quản lý rủi ro. Khi tỷ lệ một tài sản trong pool vượt quá giới hạn đã thiết lập, sẽ tạm dừng giao dịch liên quan hoặc tự động gọi thuật toán tái cân bằng, tránh mở rộng tổn thất vô thường. Cũng có thể thiết kế phần thưởng phân cấp dựa trên thời gian khóa và mức độ đóng góp của LP. LP khóa tài sản lâu dài có thể hưởng tỷ lệ chia sẻ phí giao dịch cao hơn hoặc phần thưởng token quản trị, từ đó khuyến khích tính ổn định. Một tính năng mới của DEX cho phép các nhà phát triển tùy chỉnh quy tắc khuyến khích LP (như tái đầu tư phí tự động), tăng cường độ gắn bó.
Triển khai hệ thống giám sát thời gian thực ngoài chuỗi, nhận diện các mô hình giao dịch bất thường (như tấn công chênh lệch giá lớn), và kích hoạt cơ chế ngắt mạch trên chuỗi. Tạm dừng giao dịch của các cặp giao dịch cụ thể hoặc hạn chế các lệnh lớn, tương tự như cơ chế "ngắt mạch" trong tài chính truyền thống. Đảm bảo tính an toàn của hợp đồng bể thanh khoản thông qua xác minh hình thức và kiểm toán của bên thứ ba, đồng thời áp dụng thiết kế mô-đun để hỗ trợ nâng cấp khẩn cấp. Giới thiệu mô hình hợp đồng đại lý, cho phép sửa chữa lỗ hổng mà không cần di chuyển thanh khoản, tránh sự tái diễn của các sự kiện lớn trong lịch sử.
Nghiên cứu trường hợp
Một DEX v4: Thực hành hoàn toàn phi tập trung theo mô hình sổ lệnh
DEX này duy trì sổ đặt hàng ngoại tuyến, tạo ra một kiến trúc hỗn hợp giữa sổ đặt hàng ngoại tuyến và thanh toán trên chuỗi. Một mạng lưới phi tập trung gồm 60 nút xác thực sẽ thực hiện việc khớp giao dịch theo thời gian thực, chỉ hoàn tất thanh toán cuối cùng thông qua ứng dụng chuỗi sau khi giao dịch đã thành công. Thiết kế này cách ly tác động của giao dịch tần suất cao đến thanh khoản của nhà đầu tư nhỏ lẻ ở ngoại tuyến, trên chuỗi chỉ xử lý kết quả, tránh việc nhà đầu tư nhỏ lẻ LP bị lộ diện trực tiếp trước những biến động giá do lệnh hủy lớn gây ra. Áp dụng chế độ giao dịch không Gas chỉ thu phí theo tỷ lệ sau khi giao dịch thành công, tránh việc nhà đầu tư nhỏ lẻ phải gánh chịu chi phí Gas cao do lệnh hủy tần suất cao, giảm thiểu nguy cơ trở thành "thanh khoản rút lui".
Khi các nhà đầu tư nhỏ lẻ staking token có thể nhận được lợi suất ổn định 15% APR từ stablecoin (từ việc chia sẻ phí giao dịch), thì các tổ chức cần staking token để trở thành nút xác thực, tham gia vào việc duy trì sổ lệnh ngoại tuyến và nhận được lợi suất cao hơn. Thiết kế phân tầng này tách biệt lợi ích của nhà đầu tư nhỏ lẻ với chức năng của nút tổ chức, giảm thiểu xung đột lợi ích. Việc niêm yết không cần giấy phép và cách ly thanh khoản, thông qua thuật toán phân phối stablecoin do nhà đầu tư nhỏ lẻ cung cấp vào các bể con khác nhau, tránh việc bể tài sản đơn lẻ bị giao dịch lớn xuyên thủng. Các chủ sở hữu token quyết định tỷ lệ phân chia phí giao dịch, các tham số như thêm cặp giao dịch mới thông qua bỏ phiếu trên chuỗi, các tổ chức không thể đơn phương sửa đổi quy tắc làm tổn hại đến lợi ích của nhà đầu tư nhỏ lẻ.
Một giao thức stablecoin: Hàng rào thanh khoản stablecoin
Khi người dùng đặt cược ETH để tạo ra stablecoin trung tính Delta, giao thức tự động mở một vị thế bán hợp đồng vĩnh viễn ETH tương đương trên sàn giao dịch tập trung để thực hiện hedging. Các nhà đầu tư nhỏ lẻ nắm giữ stablecoin này chỉ phải chịu đựng chênh lệch giữa lợi nhuận đặt cược ETH và tỷ lệ phí sử dụng vốn, tránh bị phơi bày trực tiếp về sự biến động giá của tài sản cơ sở. Khi giá stablecoin lệch khỏi 1 đô la, các nhà đầu cơ cần phải thông qua hợp đồng trên chuỗi để rút tài sản thế chấp, kích hoạt cơ chế điều chỉnh động, ngăn chặn các tổ chức thao túng giá thông qua việc bán tháo tập trung.
Người đầu tư nhỏ lẻ đặt cọc stablecoin để nhận token lợi nhuận, nguồn lợi nhuận đến từ phần thưởng đặt cọc ETH và tỷ lệ phí vốn; các tổ chức thì cung cấp thanh khoản trên chuỗi thông qua việc làm thị trường để nhận thêm phần thưởng, nguồn lợi nhuận của hai loại vai trò này được tách biệt về mặt vật lý. Đổ token thưởng vào pool stablecoin của một DEX nhất định, đảm bảo rằng người đầu tư nhỏ lẻ có thể đổi với trượt giá thấp, tránh bị buộc phải chịu áp lực bán từ các tổ chức do thanh khoản không đủ. Kế hoạch trong tương lai là kiểm soát loại tài sản thế chấp stablecoin và tỷ lệ phòng ngừa thông qua token quản trị, cộng đồng có thể bỏ phiếu để hạn chế các hoạt động đòn bẩy quá mức của các tổ chức.
Một giao thức DEX: Thị trường linh hoạt và giá trị do giao thức kiểm soát
Giao thức này đã di chuyển từ một Layer2 sang một giải pháp chuỗi chéo khác, xây dựng một mô hình giao dịch hợp đồng sổ lệnh hiệu quả với giao dịch ngoài chuỗi và thanh toán trên chuỗi. Tài sản của người dùng sử dụng cơ chế tự lưu ký, tất cả tài sản đều được lưu trữ trong hợp đồng thông minh trên chuỗi, đảm bảo rằng nền tảng không thể sử dụng quỹ, ngay cả khi nền tảng ngừng hoạt động, người dùng vẫn có thể yêu cầu rút tiền để bảo đảm an toàn. Giao thức này hỗ trợ việc nạp và rút tài sản đa chuỗi một cách liền mạch, và áp dụng thiết kế không cần KYC, người dùng chỉ cần kết nối ví hoặc tài khoản mạng xã hội là có thể giao dịch, đồng thời miễn phí Gas giúp giảm đáng kể chi phí giao dịch. Hơn nữa, giao dịch giao ngay hỗ trợ một cách đổi mới việc mua bán tài sản đa chuỗi bằng stablecoin chỉ với một cú nhấp chuột, loại bỏ quy trình phức tạp và chi phí bổ sung của việc cầu nối chuỗi chéo, đặc biệt phù hợp cho việc giao dịch hiệu quả các token phổ biến trên nhiều chuỗi.
Năng lực cạnh tranh cốt lõi của giao thức này đến từ thiết kế đột phá của cơ sở hạ tầng nền tảng. Thông qua việc sử dụng chứng minh không kiến thức và kiến trúc Rollup tổng hợp, nó đã giải quyết được các vấn đề phân mảnh thanh khoản, chi phí giao dịch cao và sự phức tạp của chuỗi chéo mà các DEX truyền thống phải đối mặt. Khả năng tổng hợp thanh khoản đa chuỗi của nó sẽ hợp nhất tài sản phân tán trên nhiều mạng, tạo thành một bể thanh khoản sâu, cho phép người dùng có được mức giá giao dịch tốt nhất mà không cần phải qua chuỗi. Đồng thời, công nghệ zk-Rollup thực hiện xử lý giao dịch theo lô ngoài chuỗi, kết hợp với chứng minh đệ quy để tối ưu hóa hiệu quả xác minh, khiến cho thông lượng của nó gần đạt mức của các sàn giao dịch tập trung, trong khi chi phí giao dịch chỉ là một phần rất nhỏ so với các nền tảng tương tự. So với DEX tối ưu hóa chuỗi đơn, giao thức này nhờ vào khả năng tương tác chuỗi chéo và cơ chế niêm yết tài sản thống nhất, mang đến cho người dùng trải nghiệm giao dịch linh hoạt hơn và ngưỡng gia nhập thấp hơn.
Một sàn giao dịch: Cuộc cách mạng về quyền riêng tư và hiệu quả dựa trên ZK Rollup
Sàn giao dịch này áp dụng công nghệ không biết (zero-knowledge), kết hợp các thuộc tính riêng tư của Zk-SNARKs với độ sâu thanh khoản của sổ lệnh. Người dùng có thể xác minh tính hợp lệ của giao dịch (như khả năng ký quỹ) một cách ẩn danh mà không cần tiết lộ chi tiết vị thế, ngăn chặn các cuộc tấn công MEV và rò rỉ thông tin, thành công giải quyết vấn đề "không thể đạt được cả tính minh bạch và quyền riêng tư" trong ngành. Thông qua Merkle Tree, hàng ngàn giao dịch được tổng hợp thành một mã hash gốc duy nhất trên chuỗi, giúp giảm thiểu đáng kể chi phí lưu trữ trên chuỗi và tiêu thụ Gas trên chuỗi. Bằng cách kết hợp Merkle Tree với xác minh trên chuỗi, cung cấp cho nhà đầu tư bán lẻ trải nghiệm cấp độ sàn giao dịch tập trung và an toàn cấp độ sàn giao dịch phi tập trung trong một "giải pháp không thỏa hiệp".
Trong thiết kế hồ bơi LP, sàn giao dịch này áp dụng mô hình LP hỗn hợp, kết nối liền mạch giữa stablecoin của người dùng và giao dịch đổi LP Token thông qua hợp đồng thông minh, đồng thời cân nhắc những lợi ích của tính minh bạch trên chuỗi và hiệu suất ngoài chuỗi. Khi người dùng cố gắng rút khỏi hồ bơi thanh khoản, có sự trì hoãn được đưa vào, nhằm ngăn chặn sự không ổn định trong nguồn cung thanh khoản thị trường do việc ra vào thường xuyên. Cơ chế này có thể giảm thiểu rủi ro trượt giá, tăng cường tính ổn định của hồ bơi thanh khoản, và bảo vệ lợi ích của những nhà cung cấp thanh khoản lâu dài, ngăn chặn các nhà thao túng thị trường và các nhà giao dịch cơ hội tận dụng biến động thị trường để thu lợi.
Tại các sàn giao dịch tập trung truyền thống, nếu khách hàng có số vốn lớn muốn rút thanh khoản thì phải phụ thuộc vào thanh khoản của tất cả người dùng trong sổ lệnh, điều này dễ gây ra sự cố đổ vỡ. Tuy nhiên, cơ chế giao dịch đối冲 của sàn này có thể cân bằng hiệu quả nguồn cung thanh khoản, khiến cho việc rút lui của các nhà đầu tư tổ chức không quá phụ thuộc vào vốn của các nhà đầu tư nhỏ lẻ, giúp họ không phải gánh chịu rủi ro quá lớn. Điều này phù hợp hơn cho các nhà giao dịch chuyên nghiệp ưa thích đòn bẩy cao, độ trượt giá thấp và không thích thao túng thị trường.
Hướng đi tương lai: khả năng dân chủ hóa thanh khoản
Thiết kế thanh khoản DEX trong tương lai có thể xuất hiện hai nhánh phát triển khác nhau: Mạng thanh khoản toàn cầu: Công nghệ tương tác chuỗi chéo phá vỡ các hòn đảo, đạt được tối đa hóa hiệu quả vốn, nhà đầu tư nhỏ có thể có trải nghiệm giao dịch tối ưu thông qua "chuỗi chéo không cảm nhận"; Hệ sinh thái đồng quản trị: Thông qua đổi mới thiết kế cơ chế, quản trị DAO chuyển từ "quyền lực vốn" sang "xác định quyền góp", nhà đầu tư nhỏ và tổ chức hình thành sự cân bằng động trong cuộc chơi.
Tập hợp thanh khoản đa chuỗi: Từ phân mảnh đến mạng lưới thanh khoản toàn cầu
Đường dẫn này được xây dựng trên cơ sở hạ tầng cơ bản bằng giao thức giao tiếp đa chuỗi, thực hiện đồng bộ dữ liệu và chuyển giao tài sản theo thời gian thực giữa các chuỗi, loại bỏ sự phụ thuộc vào cầu nối tập trung. Thông qua chứng minh không biết hoặc công nghệ xác thực nút nhẹ, đảm bảo tính an toàn và ngay lập tức của giao dịch đa chuỗi.
Kết hợp mô hình dự đoán AI với chuỗi khối