Những cạm bẫy rủi ro trong thị trường tiền điện tử: Phân tích nhược điểm của mô hình tùy chọn cho vay
Gần đây, thị trường cấp một của ngành mã hóa đã表现 kém, nhiều dự án đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng. Trong bối cảnh "thị trường gấu" này, một số vấn đề tồn tại lâu dài và lỗ hổng quy định đã được phơi bày. Các nhà tạo lập thị trường lẽ ra nên là động lực cho các dự án mới, bằng cách cung cấp tính thanh khoản và ổn định giá cả để giúp phát triển dự án. Tuy nhiên, một hình thức hợp tác được gọi là "mô hình tùy chọn cho vay" đang bị một số người tham gia vô trách nhiệm lạm dụng, gây thiệt hại nghiêm trọng cho các dự án mã hóa nhỏ, dẫn đến sự sụp đổ niềm tin và sự hỗn loạn trên thị trường.
Thị trường tài chính truyền thống đã từng đối mặt với các vấn đề tương tự, nhưng thông qua hệ thống quản lý hoàn thiện và cơ chế minh bạch, đã giảm thiểu tác động tiêu cực xuống mức tối thiểu. Ngành mã hóa có thể học hỏi từ kinh nghiệm của tài chính truyền thống để giải quyết các vấn đề hiện tại, xây dựng một hệ sinh thái công bằng hơn. Bài viết này sẽ đi sâu vào cơ chế hoạt động của mô hình tùy chọn cho vay, rủi ro tiềm ẩn đối với dự án, so sánh với thị trường truyền thống và những thách thức mà ngành hiện đang phải đối mặt.
Mô hình tùy chọn cho vay: Bề ngoài hào nhoáng, ẩn chứa rủi ro
Trong thị trường tiền điện tử, trách nhiệm chính của các nhà tạo lập thị trường là đảm bảo rằng thị trường có đủ khối lượng giao dịch thông qua việc mua bán token thường xuyên, ngăn chặn giá cả dao động mạnh do thiếu tính thanh khoản. Đối với các dự án mới nổi, hợp tác với các nhà tạo lập thị trường gần như là con đường bắt buộc, điều này không chỉ giúp dự án niêm yết trên sàn giao dịch mà còn thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư. "Mô hình tùy chọn cho vay" là một mô hình hợp tác phổ biến: bên dự án cho mượn một lượng lớn token cho các nhà tạo lập thị trường với chi phí thấp hoặc miễn phí, và sau đó các nhà tạo lập sử dụng những token này để thực hiện các hoạt động tạo lập thị trường trên sàn giao dịch, duy trì độ hoạt động của thị trường. Hợp đồng thường bao gồm một điều khoản tùy chọn, cho phép các nhà tạo lập thị trường trả lại token vào một thời điểm cụ thể trong tương lai với giá đã thỏa thuận hoặc mua trực tiếp, nhưng họ cũng có thể chọn không thực hiện tùy chọn này.
Bề ngoài, mô hình này dường như có lợi cho cả hai bên: bên dự án nhận được sự hỗ trợ từ thị trường, còn các nhà tạo lập thị trường thì kiếm lợi từ chênh lệch giao dịch hoặc phí dịch vụ. Tuy nhiên, vấn đề chính nằm ở sự linh hoạt của các điều khoản tùy chọn và tính không minh bạch của hợp đồng. Sự không đối xứng thông tin giữa bên dự án và các nhà tạo lập thị trường đã tạo cơ hội cho một số nhà tạo lập thị trường không trung thực. Những nhà tạo lập thị trường này có thể lợi dụng những token vay mượn để làm rối loạn trật tự thị trường, đặt lợi ích cá nhân lên trên sự phát triển của dự án.
Hành vi cướp đoạt: Dự án bị thiệt hại như thế nào
Khi mô hình tùy chọn cho vay bị lạm dụng, nó có thể gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho dự án. Chiêu thức phổ biến nhất là "giá đổ": các nhà tạo lập thị trường sẽ bán tháo một lượng lớn token đã vay ra thị trường trong thời gian ngắn, dẫn đến giá giảm nhanh chóng. Các nhà đầu tư nhỏ lẻ phát hiện ra sự bất thường cũng sẽ bán tháo theo, khiến thị trường rơi vào hoảng loạn. Các nhà tạo lập thị trường có thể kiếm lợi từ nhiều cách khác nhau, chẳng hạn như thông qua các giao dịch "bán khống" - bán token ở giá cao trước, rồi đợi giá sụp đổ để mua lại với giá thấp và hoàn trả cho dự án, từ đó kiếm được chênh lệch. Hoặc, họ có thể tận dụng các điều khoản của tùy chọn, "hoàn trả" token tại điểm thấp nhất, thực hiện các giao dịch với chi phí cực thấp.
Hành vi này có ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng đến các dự án nhỏ. Có nhiều trường hợp cho thấy, giá token đã giảm một nửa chỉ trong vài ngày, giá trị thị trường bị bốc hơi đáng kể, khiến việc tái tài trợ cho dự án trở nên vô cùng khó khăn. Tệ hơn nữa, sinh mệnh của các dự án mã hóa phụ thuộc vào sự tin tưởng của cộng đồng, một khi giá cả sụp đổ, các nhà đầu tư sẽ cho rằng dự án là lừa đảo hoặc hoàn toàn mất niềm tin, dẫn đến sự tan rã của cộng đồng. Hơn nữa, các sàn giao dịch có yêu cầu nhất định về khối lượng giao dịch và tính ổn định giá của token, nếu giá giảm mạnh có thể dẫn đến việc token bị gỡ bỏ, triển vọng của dự án sẽ rất đáng lo ngại.
Đáng tiếc là, những thỏa thuận hợp tác này thường bị các thỏa thuận bảo mật (NDA) che phủ, khiến bên ngoài không thể hiểu rõ các chi tiết cụ thể. Hầu hết các thành viên trong nhóm dự án có xuất thân từ công nghệ, thiếu kinh nghiệm về thị trường tài chính và nhận thức về rủi ro hợp đồng. Đối mặt với những nhà tạo lập thị trường dày dạn kinh nghiệm, họ thường ở vị trí yếu thế, khó phát hiện ra các rủi ro tiềm ẩn. Sự không đối xứng thông tin này khiến các dự án nhỏ trở thành nạn nhân dễ bị tổn thương của các hành vi cướp bóc.
Các rủi ro tiềm ẩn khác
Ngoài những vấn đề như hạ thấp giá bằng cách bán tháo token đã vay mượn trong mô hình tùy chọn cho vay đã đề cập trước đó, và lạm dụng điều khoản tùy chọn để thanh toán với giá thấp, thì các nhà tạo lập thị trường trong thị trường tiền điện tử còn có một số hành vi không đúng mực khác đối với những dự án nhỏ thiếu kinh nghiệm. Ví dụ, họ có thể thực hiện các hoạt động "rửa bán", sử dụng tài khoản của mình hoặc tài khoản liên kết để giao dịch với nhau, tạo ra khối lượng giao dịch giả tạo, khiến cho dự án có vẻ rất sôi động, thu hút nhà đầu tư nhỏ lẻ tham gia. Tuy nhiên, ngay khi ngừng hoạt động này, khối lượng giao dịch sẽ nhanh chóng trở về 0, giá có thể sụp đổ, và dự án thậm chí có thể đối mặt với nguy cơ bị sàn giao dịch gỡ bỏ.
Hợp đồng cũng có thể ẩn chứa một số điều khoản bất lợi, như yêu cầu ký quỹ quá cao, "thưởng hiệu suất" không hợp lý, thậm chí cho phép các nhà tạo lập thị trường mua token với giá thấp và bán ra với giá cao sau khi niêm yết, gây ra sự sụt giảm giá mạnh, tổn hại lợi ích của nhà đầu tư nhỏ lẻ, đồng thời khiến bên dự án phải chịu trách nhiệm. Một số nhà tạo lập thị trường còn có thể tận dụng lợi thế thông tin, thực hiện giao dịch nội gián trước khi công bố tin tức quan trọng của dự án, đẩy giá lên cao để dụ dỗ nhà đầu tư nhỏ lẻ mua vào rồi bán ra, hoặc phát tán tin đồn để ép giá thấp nhằm mua vào với giá rẻ.
"Cướp bóc thanh khoản" là một thủ đoạn phổ biến khác, nhà tạo lập thị trường sẽ đe dọa tăng giá hoặc rút vốn khi bên dự án phụ thuộc vào dịch vụ của họ, nếu bên dự án không đồng ý gia hạn hợp đồng có thể phải đối mặt với rủi ro sụp đổ giá cả, khiến dự án rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan.
Một số nhà tạo lập thị trường cũng sẽ quảng bá dịch vụ "một cửa", bao gồm tiếp thị, quan hệ công chúng, đẩy giá, v.v., nhưng những dịch vụ này có thể chủ yếu dựa vào lưu lượng giả, sau khi giá bị đẩy lên nhân tạo sẽ nhanh chóng sụp đổ, không chỉ khiến bên dự án tốn kém khoản tiền khổng lồ, mà còn có thể gây ra rủi ro pháp lý. Thậm chí, một số nhà tạo lập thị trường phục vụ nhiều dự án cùng lúc, có thể thiên vị khách hàng lớn, cố tình làm giảm giá của các dự án nhỏ, hoặc chuyển tiền giữa các dự án khác nhau, tạo ra hiệu ứng "được cái này mất cái kia", dẫn đến các dự án nhỏ chịu tổn thất. Những hành động này đều lợi dụng lỗ hổng trong quy định của thị trường tiền điện tử và điểm yếu trong kinh nghiệm của bên dự án, có thể dẫn đến giá trị thị trường của dự án sụt giảm mạnh và cộng đồng tan rã.
Kinh nghiệm tham khảo từ thị trường tài chính truyền thống
Thị trường tài chính truyền thống, như cổ phiếu, trái phiếu và tùy chọn, cũng đã phải đối mặt với những thách thức tương tự. Ví dụ, "sự tấn công của thị trường gấu" đã làm giảm giá cổ phiếu thông qua việc bán tháo hàng loạt cổ phiếu, từ đó thu lợi từ việc bán khống. Các công ty giao dịch tần suất cao đôi khi lợi dụng các thuật toán siêu tốc để chiếm ưu thế trong việc tạo lập thị trường, phóng đại sự biến động của thị trường để kiếm lợi cá nhân. Trong thị trường giao dịch ngoài sàn (OTC), thông tin không minh bạch cũng đã cung cấp cho một số công ty tạo lập thị trường cơ hội định giá không công bằng. Trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, một số quỹ phòng hộ đã bị cáo buộc đã làm tăng thêm nỗi hoảng sợ của thị trường bằng cách bán khống cổ phiếu ngân hàng.
Tuy nhiên, thị trường truyền thống đã phát triển ra một bộ cơ chế đối phó tương đối trưởng thành, đáng để ngành mã hóa học hỏi. Dưới đây là một số điểm chính:
Quy định nghiêm ngặt: Ủy ban Chứng khoán Hoa Kỳ (SEC) đã ban hành "Quy tắc SHO", yêu cầu phải đảm bảo cổ phiếu có thể vay trước khi thực hiện bán khống, nhằm ngăn ngừa hành vi "bán khống trần". "Quy tắc giá tăng" quy định rằng chỉ được phép bán khống khi giá cổ phiếu tăng, hạn chế hành vi thao túng giá. Hành vi thao túng thị trường bị cấm rõ ràng, vi phạm Điều 10b-5 của "Đạo luật Chứng khoán" có thể đối mặt với án phạt nặng nề hoặc thậm chí là xử lý hình sự. Quy định "Thị trường lạm dụng" (MAR) của Liên minh Châu Âu cũng đã thiết lập các quy định nghiêm ngặt đối với hành vi thao túng giá.
Thông tin minh bạch: Thị trường truyền thống yêu cầu các công ty niêm yết báo cáo nội dung thỏa thuận với các nhà tạo lập thị trường cho cơ quan quản lý, dữ liệu giao dịch (bao gồm giá và khối lượng giao dịch) phải công khai, nhà đầu tư có thể xem qua các đầu cuối chuyên nghiệp. Các giao dịch lớn phải được báo cáo, để ngăn chặn việc "làm giá" bí mật. Sự minh bạch này đã giảm đáng kể không gian hành vi không đúng mực của các nhà tạo lập thị trường.
Giám sát thời gian thực: Sàn giao dịch sử dụng thuật toán tiên tiến để giám sát thị trường theo thời gian thực, ngay khi phát hiện sự biến động bất thường hoặc khối lượng giao dịch, như khi một cổ phiếu bất ngờ giảm mạnh, sẽ kích hoạt cơ chế điều tra. Cơ chế ngắt mạch tự động tạm dừng giao dịch khi giá biến động mạnh, tạo cho thị trường một khoảng thời gian bình tĩnh, ngăn chặn sự lây lan của cảm xúc hoảng loạn.
Quy định ngành: Các tổ chức như Cơ quan Quản lý Ngành Tài chính Hoa Kỳ (FINRA) đã thiết lập các tiêu chuẩn đạo đức cho các nhà tạo lập thị trường, yêu cầu họ cung cấp báo giá công bằng và duy trì sự ổn định của thị trường. Các nhà tạo lập thị trường được chỉ định của Sở Giao dịch Chứng khoán New York (DMM) phải đáp ứng các yêu cầu về vốn và hành vi nghiêm ngặt, nếu không sẽ bị mất tư cách.
Bảo vệ nhà đầu tư: Nếu hành vi của các nhà tạo lập thị trường làm rối loạn trật tự thị trường, các nhà đầu tư có thể tìm kiếm bồi thường thông qua kiện tập thể. Sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, nhiều ngân hàng đã bị cổ đông kiện vì hành vi thao túng thị trường. Công ty bảo vệ nhà đầu tư chứng khoán (SIPC) cung cấp một mức độ bồi thường cho những thiệt hại do hành vi không đúng của các nhà môi giới.
Mặc dù những biện pháp này không hoàn hảo, nhưng chúng thực sự đã giảm đáng kể các hành vi săn mồi trong thị trường truyền thống. Kinh nghiệm cốt lõi của thị trường truyền thống là kết hợp một cách hữu cơ giữa quản lý, tính minh bạch và cơ chế trách nhiệm, xây dựng một mạng lưới bảo vệ nhiều lớp.
Thách thức mà thị trường tiền điện tử đang phải đối mặt
Thị trường tiền điện tử dễ bị ảnh hưởng bởi các hành vi không đúng so với thị trường truyền thống, lý do chính bao gồm:
Quy định không hoàn thiện: Thị trường truyền thống có hàng trăm năm kinh nghiệm về quy định, hệ thống pháp luật tương đối trưởng thành. Trong khi đó, tình trạng quy định toàn cầu của thị trường mã hóa không đồng nhất, nhiều khu vực thiếu quy định rõ ràng về thao túng thị trường hoặc hành vi của nhà tạo lập thị trường, tạo cơ hội cho những kẻ xấu.
Quy mô thị trường nhỏ: Giá trị thị trường và tính thanh khoản của tiền điện tử vẫn còn chênh lệch lớn so với các thị trường trưởng thành như thị trường chứng khoán Mỹ. Việc thao tác của một nhà tạo lập thị trường đơn lẻ có thể ảnh hưởng đáng kể đến giá của một mã thông báo, trong khi các cổ phiếu lớn trên thị trường truyền thống thì khó bị thao túng dễ dàng.
Kinh nghiệm của dự án còn thiếu: Nhiều đội ngũ dự án mã hóa chủ yếu là các chuyên gia kỹ thuật, thiếu hiểu biết sâu sắc về hoạt động của thị trường tài chính. Họ có thể không nhận thức đầy đủ về các rủi ro tiềm ẩn của mô hình tùy chọn cho vay, và dễ bị các nhà tạo lập thị trường đánh lừa khi ký hợp đồng.
Thông tin không minh bạch: Thị trường tiền điện tử thường sử dụng các thỏa thuận bảo mật, và chi tiết hợp đồng thường không được công khai. Cách làm này đã bị giám sát trong thị trường truyền thống, nhưng lại trở thành thông lệ trong thế giới mã hóa.
Những yếu tố này chồng chéo lên nhau, khiến cho các dự án nhỏ dễ dàng trở thành mục tiêu của các hành vi chiếm đoạt, đồng thời cũng gây ra mối đe dọa tiềm tàng đối với nền tảng tin cậy và hệ sinh thái lành mạnh của toàn ngành.
Để giải quyết những vấn đề này, ngành mã hóa cần có sự nỗ lực chung từ nhiều phía. Các cơ quan quản lý nên xây dựng các quy định phù hợp với đặc điểm của thị trường tiền điện tử, các dự án cần nâng cao nhận thức về rủi ro và khả năng đàm phán hợp đồng, còn các nhà tạo lập thị trường nên thiết lập cơ chế tự quản trong ngành. Đồng thời, nâng cao tính minh bạch của thị trường, tăng cường giám sát thời gian thực, cũng như thiết lập cơ chế bảo vệ nhà đầu tư cũng là những hướng phát triển quan trọng trong tương lai. Chỉ khi tất cả các bên cùng nỗ lực, mới có thể xây dựng một hệ sinh thái thị trường tiền điện tử công bằng, minh bạch và bền vững hơn.
This page may contain third-party content, which is provided for information purposes only (not representations/warranties) and should not be considered as an endorsement of its views by Gate, nor as financial or professional advice. See Disclaimer for details.
Mô hình tùy chọn cho vay: Con dao hai lưỡi của thị trường tiền điện tử và sự thiếu hụt quy định trong ngành
Những cạm bẫy rủi ro trong thị trường tiền điện tử: Phân tích nhược điểm của mô hình tùy chọn cho vay
Gần đây, thị trường cấp một của ngành mã hóa đã表现 kém, nhiều dự án đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng. Trong bối cảnh "thị trường gấu" này, một số vấn đề tồn tại lâu dài và lỗ hổng quy định đã được phơi bày. Các nhà tạo lập thị trường lẽ ra nên là động lực cho các dự án mới, bằng cách cung cấp tính thanh khoản và ổn định giá cả để giúp phát triển dự án. Tuy nhiên, một hình thức hợp tác được gọi là "mô hình tùy chọn cho vay" đang bị một số người tham gia vô trách nhiệm lạm dụng, gây thiệt hại nghiêm trọng cho các dự án mã hóa nhỏ, dẫn đến sự sụp đổ niềm tin và sự hỗn loạn trên thị trường.
Thị trường tài chính truyền thống đã từng đối mặt với các vấn đề tương tự, nhưng thông qua hệ thống quản lý hoàn thiện và cơ chế minh bạch, đã giảm thiểu tác động tiêu cực xuống mức tối thiểu. Ngành mã hóa có thể học hỏi từ kinh nghiệm của tài chính truyền thống để giải quyết các vấn đề hiện tại, xây dựng một hệ sinh thái công bằng hơn. Bài viết này sẽ đi sâu vào cơ chế hoạt động của mô hình tùy chọn cho vay, rủi ro tiềm ẩn đối với dự án, so sánh với thị trường truyền thống và những thách thức mà ngành hiện đang phải đối mặt.
Mô hình tùy chọn cho vay: Bề ngoài hào nhoáng, ẩn chứa rủi ro
Trong thị trường tiền điện tử, trách nhiệm chính của các nhà tạo lập thị trường là đảm bảo rằng thị trường có đủ khối lượng giao dịch thông qua việc mua bán token thường xuyên, ngăn chặn giá cả dao động mạnh do thiếu tính thanh khoản. Đối với các dự án mới nổi, hợp tác với các nhà tạo lập thị trường gần như là con đường bắt buộc, điều này không chỉ giúp dự án niêm yết trên sàn giao dịch mà còn thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư. "Mô hình tùy chọn cho vay" là một mô hình hợp tác phổ biến: bên dự án cho mượn một lượng lớn token cho các nhà tạo lập thị trường với chi phí thấp hoặc miễn phí, và sau đó các nhà tạo lập sử dụng những token này để thực hiện các hoạt động tạo lập thị trường trên sàn giao dịch, duy trì độ hoạt động của thị trường. Hợp đồng thường bao gồm một điều khoản tùy chọn, cho phép các nhà tạo lập thị trường trả lại token vào một thời điểm cụ thể trong tương lai với giá đã thỏa thuận hoặc mua trực tiếp, nhưng họ cũng có thể chọn không thực hiện tùy chọn này.
Bề ngoài, mô hình này dường như có lợi cho cả hai bên: bên dự án nhận được sự hỗ trợ từ thị trường, còn các nhà tạo lập thị trường thì kiếm lợi từ chênh lệch giao dịch hoặc phí dịch vụ. Tuy nhiên, vấn đề chính nằm ở sự linh hoạt của các điều khoản tùy chọn và tính không minh bạch của hợp đồng. Sự không đối xứng thông tin giữa bên dự án và các nhà tạo lập thị trường đã tạo cơ hội cho một số nhà tạo lập thị trường không trung thực. Những nhà tạo lập thị trường này có thể lợi dụng những token vay mượn để làm rối loạn trật tự thị trường, đặt lợi ích cá nhân lên trên sự phát triển của dự án.
Hành vi cướp đoạt: Dự án bị thiệt hại như thế nào
Khi mô hình tùy chọn cho vay bị lạm dụng, nó có thể gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho dự án. Chiêu thức phổ biến nhất là "giá đổ": các nhà tạo lập thị trường sẽ bán tháo một lượng lớn token đã vay ra thị trường trong thời gian ngắn, dẫn đến giá giảm nhanh chóng. Các nhà đầu tư nhỏ lẻ phát hiện ra sự bất thường cũng sẽ bán tháo theo, khiến thị trường rơi vào hoảng loạn. Các nhà tạo lập thị trường có thể kiếm lợi từ nhiều cách khác nhau, chẳng hạn như thông qua các giao dịch "bán khống" - bán token ở giá cao trước, rồi đợi giá sụp đổ để mua lại với giá thấp và hoàn trả cho dự án, từ đó kiếm được chênh lệch. Hoặc, họ có thể tận dụng các điều khoản của tùy chọn, "hoàn trả" token tại điểm thấp nhất, thực hiện các giao dịch với chi phí cực thấp.
Hành vi này có ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng đến các dự án nhỏ. Có nhiều trường hợp cho thấy, giá token đã giảm một nửa chỉ trong vài ngày, giá trị thị trường bị bốc hơi đáng kể, khiến việc tái tài trợ cho dự án trở nên vô cùng khó khăn. Tệ hơn nữa, sinh mệnh của các dự án mã hóa phụ thuộc vào sự tin tưởng của cộng đồng, một khi giá cả sụp đổ, các nhà đầu tư sẽ cho rằng dự án là lừa đảo hoặc hoàn toàn mất niềm tin, dẫn đến sự tan rã của cộng đồng. Hơn nữa, các sàn giao dịch có yêu cầu nhất định về khối lượng giao dịch và tính ổn định giá của token, nếu giá giảm mạnh có thể dẫn đến việc token bị gỡ bỏ, triển vọng của dự án sẽ rất đáng lo ngại.
Đáng tiếc là, những thỏa thuận hợp tác này thường bị các thỏa thuận bảo mật (NDA) che phủ, khiến bên ngoài không thể hiểu rõ các chi tiết cụ thể. Hầu hết các thành viên trong nhóm dự án có xuất thân từ công nghệ, thiếu kinh nghiệm về thị trường tài chính và nhận thức về rủi ro hợp đồng. Đối mặt với những nhà tạo lập thị trường dày dạn kinh nghiệm, họ thường ở vị trí yếu thế, khó phát hiện ra các rủi ro tiềm ẩn. Sự không đối xứng thông tin này khiến các dự án nhỏ trở thành nạn nhân dễ bị tổn thương của các hành vi cướp bóc.
Các rủi ro tiềm ẩn khác
Ngoài những vấn đề như hạ thấp giá bằng cách bán tháo token đã vay mượn trong mô hình tùy chọn cho vay đã đề cập trước đó, và lạm dụng điều khoản tùy chọn để thanh toán với giá thấp, thì các nhà tạo lập thị trường trong thị trường tiền điện tử còn có một số hành vi không đúng mực khác đối với những dự án nhỏ thiếu kinh nghiệm. Ví dụ, họ có thể thực hiện các hoạt động "rửa bán", sử dụng tài khoản của mình hoặc tài khoản liên kết để giao dịch với nhau, tạo ra khối lượng giao dịch giả tạo, khiến cho dự án có vẻ rất sôi động, thu hút nhà đầu tư nhỏ lẻ tham gia. Tuy nhiên, ngay khi ngừng hoạt động này, khối lượng giao dịch sẽ nhanh chóng trở về 0, giá có thể sụp đổ, và dự án thậm chí có thể đối mặt với nguy cơ bị sàn giao dịch gỡ bỏ.
Hợp đồng cũng có thể ẩn chứa một số điều khoản bất lợi, như yêu cầu ký quỹ quá cao, "thưởng hiệu suất" không hợp lý, thậm chí cho phép các nhà tạo lập thị trường mua token với giá thấp và bán ra với giá cao sau khi niêm yết, gây ra sự sụt giảm giá mạnh, tổn hại lợi ích của nhà đầu tư nhỏ lẻ, đồng thời khiến bên dự án phải chịu trách nhiệm. Một số nhà tạo lập thị trường còn có thể tận dụng lợi thế thông tin, thực hiện giao dịch nội gián trước khi công bố tin tức quan trọng của dự án, đẩy giá lên cao để dụ dỗ nhà đầu tư nhỏ lẻ mua vào rồi bán ra, hoặc phát tán tin đồn để ép giá thấp nhằm mua vào với giá rẻ.
"Cướp bóc thanh khoản" là một thủ đoạn phổ biến khác, nhà tạo lập thị trường sẽ đe dọa tăng giá hoặc rút vốn khi bên dự án phụ thuộc vào dịch vụ của họ, nếu bên dự án không đồng ý gia hạn hợp đồng có thể phải đối mặt với rủi ro sụp đổ giá cả, khiến dự án rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan.
Một số nhà tạo lập thị trường cũng sẽ quảng bá dịch vụ "một cửa", bao gồm tiếp thị, quan hệ công chúng, đẩy giá, v.v., nhưng những dịch vụ này có thể chủ yếu dựa vào lưu lượng giả, sau khi giá bị đẩy lên nhân tạo sẽ nhanh chóng sụp đổ, không chỉ khiến bên dự án tốn kém khoản tiền khổng lồ, mà còn có thể gây ra rủi ro pháp lý. Thậm chí, một số nhà tạo lập thị trường phục vụ nhiều dự án cùng lúc, có thể thiên vị khách hàng lớn, cố tình làm giảm giá của các dự án nhỏ, hoặc chuyển tiền giữa các dự án khác nhau, tạo ra hiệu ứng "được cái này mất cái kia", dẫn đến các dự án nhỏ chịu tổn thất. Những hành động này đều lợi dụng lỗ hổng trong quy định của thị trường tiền điện tử và điểm yếu trong kinh nghiệm của bên dự án, có thể dẫn đến giá trị thị trường của dự án sụt giảm mạnh và cộng đồng tan rã.
Kinh nghiệm tham khảo từ thị trường tài chính truyền thống
Thị trường tài chính truyền thống, như cổ phiếu, trái phiếu và tùy chọn, cũng đã phải đối mặt với những thách thức tương tự. Ví dụ, "sự tấn công của thị trường gấu" đã làm giảm giá cổ phiếu thông qua việc bán tháo hàng loạt cổ phiếu, từ đó thu lợi từ việc bán khống. Các công ty giao dịch tần suất cao đôi khi lợi dụng các thuật toán siêu tốc để chiếm ưu thế trong việc tạo lập thị trường, phóng đại sự biến động của thị trường để kiếm lợi cá nhân. Trong thị trường giao dịch ngoài sàn (OTC), thông tin không minh bạch cũng đã cung cấp cho một số công ty tạo lập thị trường cơ hội định giá không công bằng. Trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, một số quỹ phòng hộ đã bị cáo buộc đã làm tăng thêm nỗi hoảng sợ của thị trường bằng cách bán khống cổ phiếu ngân hàng.
Tuy nhiên, thị trường truyền thống đã phát triển ra một bộ cơ chế đối phó tương đối trưởng thành, đáng để ngành mã hóa học hỏi. Dưới đây là một số điểm chính:
Quy định nghiêm ngặt: Ủy ban Chứng khoán Hoa Kỳ (SEC) đã ban hành "Quy tắc SHO", yêu cầu phải đảm bảo cổ phiếu có thể vay trước khi thực hiện bán khống, nhằm ngăn ngừa hành vi "bán khống trần". "Quy tắc giá tăng" quy định rằng chỉ được phép bán khống khi giá cổ phiếu tăng, hạn chế hành vi thao túng giá. Hành vi thao túng thị trường bị cấm rõ ràng, vi phạm Điều 10b-5 của "Đạo luật Chứng khoán" có thể đối mặt với án phạt nặng nề hoặc thậm chí là xử lý hình sự. Quy định "Thị trường lạm dụng" (MAR) của Liên minh Châu Âu cũng đã thiết lập các quy định nghiêm ngặt đối với hành vi thao túng giá.
Thông tin minh bạch: Thị trường truyền thống yêu cầu các công ty niêm yết báo cáo nội dung thỏa thuận với các nhà tạo lập thị trường cho cơ quan quản lý, dữ liệu giao dịch (bao gồm giá và khối lượng giao dịch) phải công khai, nhà đầu tư có thể xem qua các đầu cuối chuyên nghiệp. Các giao dịch lớn phải được báo cáo, để ngăn chặn việc "làm giá" bí mật. Sự minh bạch này đã giảm đáng kể không gian hành vi không đúng mực của các nhà tạo lập thị trường.
Giám sát thời gian thực: Sàn giao dịch sử dụng thuật toán tiên tiến để giám sát thị trường theo thời gian thực, ngay khi phát hiện sự biến động bất thường hoặc khối lượng giao dịch, như khi một cổ phiếu bất ngờ giảm mạnh, sẽ kích hoạt cơ chế điều tra. Cơ chế ngắt mạch tự động tạm dừng giao dịch khi giá biến động mạnh, tạo cho thị trường một khoảng thời gian bình tĩnh, ngăn chặn sự lây lan của cảm xúc hoảng loạn.
Quy định ngành: Các tổ chức như Cơ quan Quản lý Ngành Tài chính Hoa Kỳ (FINRA) đã thiết lập các tiêu chuẩn đạo đức cho các nhà tạo lập thị trường, yêu cầu họ cung cấp báo giá công bằng và duy trì sự ổn định của thị trường. Các nhà tạo lập thị trường được chỉ định của Sở Giao dịch Chứng khoán New York (DMM) phải đáp ứng các yêu cầu về vốn và hành vi nghiêm ngặt, nếu không sẽ bị mất tư cách.
Bảo vệ nhà đầu tư: Nếu hành vi của các nhà tạo lập thị trường làm rối loạn trật tự thị trường, các nhà đầu tư có thể tìm kiếm bồi thường thông qua kiện tập thể. Sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, nhiều ngân hàng đã bị cổ đông kiện vì hành vi thao túng thị trường. Công ty bảo vệ nhà đầu tư chứng khoán (SIPC) cung cấp một mức độ bồi thường cho những thiệt hại do hành vi không đúng của các nhà môi giới.
Mặc dù những biện pháp này không hoàn hảo, nhưng chúng thực sự đã giảm đáng kể các hành vi săn mồi trong thị trường truyền thống. Kinh nghiệm cốt lõi của thị trường truyền thống là kết hợp một cách hữu cơ giữa quản lý, tính minh bạch và cơ chế trách nhiệm, xây dựng một mạng lưới bảo vệ nhiều lớp.
Thách thức mà thị trường tiền điện tử đang phải đối mặt
Thị trường tiền điện tử dễ bị ảnh hưởng bởi các hành vi không đúng so với thị trường truyền thống, lý do chính bao gồm:
Quy định không hoàn thiện: Thị trường truyền thống có hàng trăm năm kinh nghiệm về quy định, hệ thống pháp luật tương đối trưởng thành. Trong khi đó, tình trạng quy định toàn cầu của thị trường mã hóa không đồng nhất, nhiều khu vực thiếu quy định rõ ràng về thao túng thị trường hoặc hành vi của nhà tạo lập thị trường, tạo cơ hội cho những kẻ xấu.
Quy mô thị trường nhỏ: Giá trị thị trường và tính thanh khoản của tiền điện tử vẫn còn chênh lệch lớn so với các thị trường trưởng thành như thị trường chứng khoán Mỹ. Việc thao tác của một nhà tạo lập thị trường đơn lẻ có thể ảnh hưởng đáng kể đến giá của một mã thông báo, trong khi các cổ phiếu lớn trên thị trường truyền thống thì khó bị thao túng dễ dàng.
Kinh nghiệm của dự án còn thiếu: Nhiều đội ngũ dự án mã hóa chủ yếu là các chuyên gia kỹ thuật, thiếu hiểu biết sâu sắc về hoạt động của thị trường tài chính. Họ có thể không nhận thức đầy đủ về các rủi ro tiềm ẩn của mô hình tùy chọn cho vay, và dễ bị các nhà tạo lập thị trường đánh lừa khi ký hợp đồng.
Thông tin không minh bạch: Thị trường tiền điện tử thường sử dụng các thỏa thuận bảo mật, và chi tiết hợp đồng thường không được công khai. Cách làm này đã bị giám sát trong thị trường truyền thống, nhưng lại trở thành thông lệ trong thế giới mã hóa.
Những yếu tố này chồng chéo lên nhau, khiến cho các dự án nhỏ dễ dàng trở thành mục tiêu của các hành vi chiếm đoạt, đồng thời cũng gây ra mối đe dọa tiềm tàng đối với nền tảng tin cậy và hệ sinh thái lành mạnh của toàn ngành.
Để giải quyết những vấn đề này, ngành mã hóa cần có sự nỗ lực chung từ nhiều phía. Các cơ quan quản lý nên xây dựng các quy định phù hợp với đặc điểm của thị trường tiền điện tử, các dự án cần nâng cao nhận thức về rủi ro và khả năng đàm phán hợp đồng, còn các nhà tạo lập thị trường nên thiết lập cơ chế tự quản trong ngành. Đồng thời, nâng cao tính minh bạch của thị trường, tăng cường giám sát thời gian thực, cũng như thiết lập cơ chế bảo vệ nhà đầu tư cũng là những hướng phát triển quan trọng trong tương lai. Chỉ khi tất cả các bên cùng nỗ lực, mới có thể xây dựng một hệ sinh thái thị trường tiền điện tử công bằng, minh bạch và bền vững hơn.